Mimo i� wzorcem dla nowej maszyny by� RWD-8, realizacja tego projektu nie by�a zadaniem �atwym. Potrzebne by�o wykonanie wielu skomplikowanych oblicze�. Tu z pomoc� Bronis�awowi �urakowskiemu po�pieszy� Leszek Dul�ba. Kolejnym problemem by�o u�ycie stali chromomolibidenowej zamiast stosowanej w RWD-8 stali w�glowej. Inowacja ta poci�gn�a za sob� konieczno�� wykonania prawie wszystkich rysunk�w od nowa. Rysunki op��tnienia samolotu sporz�dzi� w wi�kszej cz�ci Tadeusz Chyli�ski.

Prototyp (SP-BMX) zostaďż˝ sfinansowany ze skďż˝adek spoďż˝eczeďż˝stwa tarnopolskiego¹, zrzeszonego w LOPP. Oblataďż˝ go 14 sierpnia 1937 roku Aleksander Onoszko.

"Samolot lata� bardzo dobrze - wspomina A. Onoszko - ale nie mo�na go by�o wprowadzi� w korkoci�g. Pr�by w locie z tym samolotem kosztowa�y mnie wiele wysi�ku. I tak: p�tle robi� doskonale, beczki niezbyt ch�tnie, natomiast nie mo�na go by�o wprowadzi� w korkoci�g; nawet gdy stawia�em go na ogonie, spada� na �eb, zwi�ksza� pr�dko�� i na tym si� ko�czy�o. Po zmianie k�t�w kraw�dzi natarcia skrzyd�a samolot, aczkolwiek niech�tnie, wchodzi� w korkoci�g. Wykona�em w�wczas co najmniej dziesi�� lot�w - a po ka�dym wprowadzano poprawki - nim uzyskano w�a�ciwy k�t kraw�dzi natarcia skrzyd�a." Pr�by zdatno�ci prototypu przeprowadzono w ITL w pa�dzierniku tego samego roku.

14 maja 1938 roku przemysďż˝owiec warszawski Julian Glass zďż˝oďż˝yďż˝ na rďż˝ce prezesa LOPP, gen. Berbeckiego, zadatek w wysokoďż˝ci 50 000 zďż˝otych na ufundowanie trzech egzemplarzy RWD-17. Na poczďż˝tku lipca zadatki na kolejne samoloty ofiarowali przedstawiciele ziemi radomszczaďż˝skiej (10 000 zďż˝otych) i dyrekcja biura sprzedaďż˝y wyrobów Fabryk Jutowych (15 000 zďż˝otych). Z koďż˝cem paďż˝dziernika do grona darczyďż˝ców do��czyďż˝ wďż˝aďż˝ciciel cukrowni "Wieluďż˝" inďż˝. Maurycy Przeworski przkazujďż˝c LOPP rekordowďż˝ sumďż˝ 100 900 zďż˝otych.

Tak duďż˝e zainteresowanie nowymi samolotami sprawiďż˝o, ďż˝e juďż˝ miďż˝dzy 13 lipca a 11 sierpnia 1938 roku LOPP zamďż˝wiďż˝a pierwszďż˝ seriďż˝ dziesiďż˝ciu egzemplarzy RWD-17. Cztery z nich otrzymaďż˝y silniki "Gipsy Major"², zaďż˝ pozostaďż˝e sze�� - "Walter Major 4". Trzy pierwsze samoloty z tej serii, (SP-BNZ, SP-BOA i SP-BOB), ufundowane wspomnianego wczeďż˝niej przemysďż˝owca Juliana Glassa, zostaďż˝y przekazane Zarzďż˝dowi G��wnwmu LOPP w dniu 9 paďż˝dziernika w Warszawie. W ceremonii, która rozpoczďż˝a siďż˝ o godzinie 12⁰⁰, prďż˝cz fundatora i jego rodziny, udziaďż˝ wzieli m. in. gen. Leon Berbecki, prezes i czďż˝onkowie Aeroklubu Warszawskiego, przedstawiciele Dowďż˝dztwa Lotnictwa oraz dyrektor DWL - Jerzy Wďż˝drychowski. Na zakoďż˝czenie uroczystoďż˝ci por. Jan Gďż˝bicki wykonaďż˝ na jednym z ofiarowanych samolotów pokaz akrobacji.

27 listopada biskup podlaski, ks. dr Henryk Przeďż˝dziecki, dokonaďż˝ poďż˝wiecenia RWD-17 "Sieldczanin" przeznaczonego dla Szkoďż˝y Pilotów w ďż˝widniku. 7 grudnia tego samego roku, na terenie ďż˝ódzkiej fabryki "Gentleman" SA odbyďż˝o siďż˝ przekazanie jednego egzemplarza RWD-17 (SP-BOF) zakoďż˝czone pokazem akrobacji wykonanym na nowym samolocie. Kilka dni póďż˝niej, 15 grudnia, Zarzďż˝dy Cukrowni "Jďż˝zefďż˝w", "Micha��w", "Wieluďż˝" i "Gosďż˝awice" uroczyďż˝cie podarowaďż˝y LOPP trzy ufundowane przez siebie maszyny tego typu: SP-BOD, SP-BOE oraz SP-BOJ.

Ze wspomnianej wy�ej serii RWD-17 cztery egzemplarze trafi�y do Szko�y Pilot�w w �widniku (SP-BOD, -BOE, -BOJ i prawdopodobnie -BOG), dwa do Aeroklubu Warszawskiego (SP-BNZ, -BOA), dwa do Aeroklubu Lwowskiego (SP-BOB, -BOC) i jeden do Szko�y Pilot�w w Bielsku (SP-BOF). W tym samym roku jedna maszyna tego typu trafi�a tak�e do Aeroklubu �l�skiego. By� to prawdopodobnie egzemplarz nosz�cy znaki rejestracyjne SP-BOH. Dalsze pr�by prowadzone jeszcze w lecie 1938 roku przez Janusza �urakowskiego wykaza�y, �e samolot nieprawid�owo wykonuje niesterowane figury akrobacyjne. Jedn� z przyczyn tego stanu rzeczy by�o zastosowanie grubego profilu samostatecznego IAW-140, takiego samego jak w RWD-8. Witold Rychter lec�c na prototypie RWD-17 wpad� nawet w p�aski korkoci�g! Szcz�liwym zbiegiem okoliczno�ci uda�o mu si� odzyska� panowanie nad samolotem i bezpiecznie wyl�dowa� przed wytw�rni�.

W tym samym roku Bronis�aw �urakowski opracowa� wed�ug koncepcji Stanis�awa Rogalskiego wersj� wodn� samolotu oznaczon� RWD-17 W. Prototyp tej wersji (SP-BPB) oblata� 15 czerwca 1938 Eugeniusz Przysiecki. Maszyna by�a w�wczas wyposa�ona w powozie ko�owe. RWD-17 W posiada� uniwersalne okucia umo�liwiaj�ce u�ywanie samolotu zar�wno na p�ywakach jak i na podwoziu ko�owym.

Mi�dzy 7 a 12 pa�dziernika tego samego roku, samolot przeszed� w Pucku udane cho� trudne pr�by startu i l�dowania na p�ywakach. Nast�pnie w okresie od 24 pa�dzernika do 3 grudnia przeprowadzono na nim w ITL-u pr�by z podwoziem ko�owym. W wyniku tych bada�, 10 stycznia 1939 roku ITL wyda� o RWD-17 W opini� pozytywn�. W marcu 1939 roku prototyp wszed� do pr�bnej eksploatacji w Morskim Dywizjonie Lotniczym.

W celu poprawienia w�a�ciwo�ci pilota�owych samolotu, Bronis�aw �urakowski opracowa� dla RWD-17 nowy p�at o zw�onych trapezowych ko�cach i o jeden metr wi�kszej rozpi�to�ci. Zosta� on zainstalowany na prototypie SP-BMX pod koniec 1938 roku. W ten spos�b powsta�a kolejna wersja samolotu oznaczona RWD-17 bis (lub RWD-17 b). Tak zmodyfikowany samolot wykonywa� ju� poprawnie pe�n� akrobacj�.

W pierwszej poďż˝owie 1939 roku wyprodukowano drugďż˝ seriďż˝ 13-tu RWD-17 (SP-BOL do SP-BOZ)³, w tym trzy egzemplarze (SP-BOO, SP-BOW i SP-BOY) w wersji RWD-17 bis. Niestety nie wszystkie maszyny tej serii trafiďż˝y przed wybuchem wojny do aeroklubďż˝w. Samolot SP-BOO, oblatany 1 kwietnia 1939 roku, byďż˝ prototypem wersji wojskowej RWD-17 bis. 19 lipca 1939 na egzemplarzu SP-BOY przeprowadzono  w ITL prďż˝by w locie z silnikiem Cirrus Major, przystosowanym do lotu odwrďż˝conego. Ta wersja samolotu wyposaďż˝ona byďż˝a w fotokarabin K-28, dwa wyrzutniki bomb oraz przyrzďż˝dy celownicze.

25 lutego 1939 roku Komitet �wirki i Wigury zam�wi� w DWL dla Kierownictwa Marynarki Wojennej seri� pi�ciu RWD-17 W. Drewniane p�ywaki do tych egzemplarzy zosta�y na zlecenie DWL wykonane w Warsztatach Szybowcowych Antoniego Kocjana. Samoloty te oblata� Eugeniusz Przysiecki: 16 sierpnia nr 311, 23 sierpnia nr 312 i 313, a 25 sierpnia nr 314 i 315. Dwa z nich mia�y wej�� w sk�ad Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku, a kolejne trzy przeznaczone by�y dla Rzecznej Eskadry Lotniczej kt�r� w�a�nie tworzono w Pi�sku. Seryjne RWD-17 W posiada�y specjalne zabezpieczenie antykorozyjne. Ich stateczniki pionowe nie by�y powi�kszone jak w prototypie.

Latem tego samego roku lotnictwo wojskowe z�o�y�o zam�wienie na 120 sztuk RWD-17 bis (50 pewne z opcj� na 70 nast�pnych). W sierpniu 1939 roku trwa�y przygotowania do ich produkcji. Poniewa� DWL nie by�o przystosowane do budowy tak du�ej serii samolot�w, powsta� plan rozbudowy fabryki. Realizacj� tych ambitnych plan�w przekre�li� jednak wybuch wojny. Rozpocz�cie dostaw RWD-17 bis dla wojska planowano na pierwszy kwarta� 1940 roku.

W tym samym czasie Warsztaty rozpoczďż˝y, na  zamďż˝wienie SEPEWE, budowďż˝ jednego egzemplarza RWD-17 bis (nr. fabr. 346) na eksport do Egiptu. Najprawdopobniej nie zdoďż˝ano go ukoďż˝czyďż˝ przed wybuchem wojny.

W chwili wybuchu wojny na terenie DWL znajdowa�y si� cztery cywilne RWD-17 (SP-BMX, -BOW, -BOY, -BOZ) oraz pi�� wy�ej wspomnianych RWD-17 W. Samoloty o numerach fabrycznych 313 i 315 wojsko odebra�o w piewszych dniach wojny, ale nie dotar�y one nigdy do Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku. Pozosta�e siedem maszyn zosta�o szcz�liwie ewakuowanych do Rumunii, gdzie by�y u�ytkowane przez kilka lat. Ponadto do tego kraju trafi�y cztery aeroklubowe RWD-17 (SP-BOH, -BOJ, -BOU i -BOX).

Jeden RWD-17 (SP-BOG) zosta� wykorzystany podczas wrze�niowych dzia�a� wojennych jako samolot ��cznikowy 56. Eskadry Obserwacyjnej. Rankiem 12 wrze�nia samolot ten, pilotowany przez por. obs. Mieczys�awa Gorze�skiego, wystartowa� z lotniska w Bi�ce Szlacheckiej z zadaniem przekazania rozkazu gen. Sosnkowskiego dla dow�dztwa Armii "Krak�w". Niestety, podczas l�dawania na zbombardowanym lotnisku w �widniku pilot rozbi� maszyn�, kt�ra w stanie uszkodzonym zosta�a p�niej przej�ta przez Niemc�w.

Inny RWD-17, pilotowany przez Wojciecha Matza, wykonywa� mi�dzy 22 a 28 wrze�nia loty dla Grupy Operacyjnej Dubno. Do D�wi�ska na �otwie ewakuowano dwa samoloty tego typu (SP-BOS i SP-BOT) nale��ce do Aeroklubu Wile�skiego. Samolot SP-BOE zosta� porzucony na lotnisku Lw�w-Skni��w i tym sposobem trafi� zapewne w r�ce Rosjan.

Prototyp RWD-17 W (SP-BPB) zamaskowano ze z�o�onymi skrzyd�ami w lesie w okolicach Juraty. Dzi�ki temu zabiegowi maszyna nie zosta�a zniszczona przez Luftwaffe. O �wicie 30 wrze�nia 1939 por. mar. Ignacy Billewicz uruchomi� ocala�y p�atowiec i wystartowa� z D�ugiej Mielizny w Zatoce Puckiej z zamiarem dotarcia do Szwecji. Niestety, gdy tylko RWD-17W przelecia� nad p�wyspem jego silnik nagle zatrzyma� si�. Pozbawiony nap�du samolot wpad� do morza. Powodem wypadku by�o nieprawid�owe prze��czenie zbiornik�w paliwa przez pilota, kt�ry dotychczas lata� tylko na szybowcach. Por. Billewicz zosta� uratowany.

��cznie z prototypami wykonano 30 egzemplarzy RWD-17 r�nych wersji.

Pozbawiony skrzydeďż˝ samolot o numerze fabrycznym 315 zostaďż˝ odnaleziony w roku 1945 w Poznaniu. Do dziďż˝ zachowaďż˝ siďż˝ jedynie jego silnik.

Jak donosi�o 4 marca 1947 roku "�ycie Warszawy", planowano repatriowa� z Rumunii do Polski dwa egzemplarze RWD-17. Niestety plany te ostatecznie nie zosta�y zrealizowane.

   

Przypisy:

¹ W zwiďż˝zku z tym na prawej burcie prototypu wymalowano napis "TARNOPOL". Zachowany materiaďż˝ ikonograficzny pokazuje teďż˝, ďż˝e na lewej burcie samolotu widniaďż˝ zagadkowy napis "DAR ZIEMI OLKUSKIEJ". Nie wiadomo kiedy i jak dďż˝ugo siďż˝ tam znajdowaďż˝. Wyglďż˝d liter pozwala przypuszczaďż˝, ďż˝e zostaďż˝ on naniesiony w DWL.

² Byďż˝y to samoloty o numerach fabrycznych 268, 269, 270 i 277.

³ Pierwszy samolot z tej serii, noszďż˝cy numer fabryczny 289 i rejestracjďż˝ SP-BOW, LOPP zamďż˝wiďż˝a 11 sierpnia 1938. Zostaďż˝ on wyposaďż˝ony w silnik "Gipsy Major".

 

Czasopisma:

Nowy Dziennik - 15.12.1938

 

Dane techniczne RWD-17: Rozpiďż˝to��: wersja bis: 10,0 m 11,0 m   Prďż˝dko�� minimalna: 80 km/h Dďż˝ugo��: wersja W: 7,7 m 7,8 m   Wznoszenie: wersja W: wersja bis:  4,5 m/s 3,3 m/s 5,3 m/s Wysoko��: wersja W: 2,45 m 3,75 m   Puďż˝ap: wersja W: wersja bis:  4500 m 3600 m 5700 m Powierzchnia noďż˝na: wersja bis: 18,7 m2 ... m2   Zasiďż˝g: wersja W: wersja bis:  680 km 500 km 650 km Masa wďż˝asna: wersja W: 511 kg 610 kg   Rozbieg: ... m Masa uďż˝yteczna: wersja W: 289 kg 290 kg   Dobieg: ... m Masa caďż˝kowita: wersja W: 800 kg 900 kg   Zuďż˝ycie paliwa: wersja W: 28 l/h 35 l/h Prďż˝dko�� maksymalna: z silnikiem Gipsy Major: wersja W: wersja bis: 195 km/h 205 km/h 170 km/h 210 km/h   Maksymalny czas trwania lotu: wersja W: 4 h 3,2 h Prďż˝dko�� przelotowa: wersja W: wersja bis: 165 km/h 145 km/h 178 km/h   Silnik Walter Major 4 o mocy: wersja W: Bramo Sh-14a wersja bis: Cirrus Major 130 KM 180 KM 150 KM UWAGA: Ciďż˝ar samolotu do akrobacji ograniczony do 749 kg.   Czas wznoszenia na wysoko�� 1000 m: 4 min. 10 s.

Cena samolotu: 35 000 - 36 250 zďż˝.

Teksty i opracowanie: (c) 2004 - 2017, Robert Gujski.
Przy opracowywaniu tektu wykorzystano wspomnienia Bronis�awa �urakowskiego przygotowane przez Krzysztofa �urakowskiego
Wszelkie prawa zastrze�one. Wszelkiego rodzaju kopiowanie, bez zgody autora, zabronione.