|
||||||||||
 |
||||||||||
|
|
|
|
||||||||||
| |
||||||||||
|
|
|
Tadeusz Edward Chyli�ski przyszed� na �wiat 13 pa�dziernika 1911 roku w Warszawie. By� synem urz�dnika towarzystwa ubezpieczeniowego Stanis�awa Chyli�skiego i Zofii z domu Tuszowskiej. W roku 1920 rozpocz�� edukacj� w szkole Muszy�skiego. Rok p�niej przeprowadzi� si� z rodzicami do zakupionej przez nich willi "Afrykanka" w podwarszawskim Milan�wku. Tu kontynuowa� nauk� w Koedukacyjnym Gimnazjum Humanistycznym. W roku 1926 pa�stwo Chyli�scy ponownie przeprowadzili si� do stolicy i zamieszkali w kamienicy przy al. Jerozolimskich 99. Od tej pory Tadeusz Chyli�ski ucz�szcza� do wysoko cenionego gimnazjum humanistycznego Ludwika Lorentza przy ulicy Brackiej 18, zwanego potocznie "Lorentz�wk�". W roku 1930 zda� matur� i wst�pi� na Wydzia� Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego. Po roku przeni�s� si� na Politechnik� Warszawsk� i rozpocz�� studia na Wydziale Mechanicznym1. Tu, na Sekcji Lotniczej, uzyska� p�dyplom. Od 23 lipca do 4 wrze�nia 1932 roku przebywa� w Jugos�awii odbywaj�c tam praktyk� studenck�. W roku 1935 uko�czy� kurs pilota�u szybowcowego w Sokolej G�rze ko�o Krzemie�ca. Uzyska� tak�e kategori� "C" pilota szybowcowego. W latach 1936-1937 szkoli� si� w pochor���wce rezerwy artylerii we W�odzimierzu Wo�y�skim (V bateria), zdobywj�c stopie� starszego kaprala podchor��ego - kanoniera z cenzusem. W trakcie odbywania s�u�by wojskowej napisa� trzynastostronnicowy raport zatytu�owany "Szybownictwo, jako czynnik szkolenia wst�pnego w pilota�u motorowym". W latach 1933 - 1938 by� cz�onkiem Sekcji Lotniczej Ko�a Mechanik�w Student�w Politechniki Warszawskiej.
Na jesieni 1937 roku Tadeusz Chyli�ski o�eni� si� z Alin� D�bkowsk�. Po �lubie zamieszka� w Ursusie. 1 wrze�nia tego samego roku zosta� zatrudniony w Do�wiadczalnych Warsztatach Lotniczych na stanowisku konstruktora p�atowcowego. Jednocze�nie wznowi� przerwane studia na politechnice. Pierwszym zadaniem jakie otrzyma� by�o wykonanie jednego z rysunk�w op��tnienia samolotu RWD-17. Nast�pn� jego prac� by�o przygotowanie dla LWS dokumentacji seryjnej samolotu RWD-14 Czapla. Jednocze�nie pomaga� Andrzejowi Anczutinowi w pracach nad RWD-16 bis a nast�pnie nad RWD-21. W roku 1938 wraz Jerzym Drzewieckim przyst�pi� do opracowywania samolotu rekordowego RWD-19. Zadaniem jego by�o zaprojektowanie p�ata. W pa�dzierniku tego samego roku prototyp RWD-19 zosta� oblatany. Pracuj�c w DWL Tadeusz Chyli�ski nawi�za� wiele przyja�ni, m.in. z Bronis�awem �urakowskim, Andrzejem Anczutinem i Eugeniuszem Przysieckim. Ten ostatni bywa� cz�stym go�ciem w domu Aliny i Tadeusza Chyli�skich w Ursusie. Konstruktor uwa�a� go za wspania�ego i szalenie odwa�nego pilota, ca�kowicie oddanego lotnictwu. Kolejn� prac� Tadeusza Chyli�skiego by�o opracowanie kad�uba samolotu dyspozycyjnego RWD-18, kt�rego g��wnym konstruktorem by� Leszek Dul�ba. Niestety, ze wzgl�du na trudno�ci finansowe wytw�rni, nie uda�o si� uko�czy� protypu przed wybuchem wojny. W tym samym okresie Andrzej Anczutin pracowa� nad samolotem szkolnym RWD-23. Tadeusz Chyli�ski zaprojektowa� do niego �o�e silnikowe. Tak szeroki zakres prac by� mo�liwy dzi�ki jego osobistemu zapa�owi jaki wk�ada� w opracowywanie dokumentacji konstrukcyjnej. W roku 1939 pracowa� w zespole Jerzego Drzewieckiego, kt�ry przygotowywa� projekt samolotu RWD-25. Opracowa� d�wigar p�ata tego my�liwca.
Na kr�tko przed wybuchem wojny otrzyma� od dyrekcji DWL propozycj� ewakuacji z Warszawy wraz z rodzin�. Nie skorzysta� z niej, uwa�aj�c, �e wa�niejszy jest czynny udzia� w obronie kraju. Zmobilizowany 1 wrze�nia 1939, otrzyma� przydzia� do 5 PAL i wyjecha� do Torunia. Podczas dzia�a� wojennych trafi� do 8 PAL i walczy� m. in. w obronie Twierdzy Modlin. Po jej kapitulacji, kt�ra mia�a miejsce 29 wrze�nia, Tadeusz Chyli�ski znalaz� si� w obozie jenieckim Soldau w Dzia�dowie, sk�d na podstawie umowy kapitulacyjnej zosta� zwolniony po kilkunastu dniach. Wr�ci� do Ursusa. Wkr�tce jednak, ze wzgl�d�w bezpiecze�stwa, przeni�s� si� do Warszawy gdzie zamieszka� przy ul. Radomskiej. W roku 1940 Tadeuszowi Chyli�skiemu urodzi�a si� c�rka Lidia. W styczniu tego samego roku znalaz� zatrudnienie jako konduktor w Elektrycznych Kolejach Dojazdowych (dzisiejszej WKD). Warto przy okazji wspomnie�, �e dzi�ki pracy w EKD wielu pracownik�w naukowych i umys�owych oraz artyst�w uzyska�o schronienie przed represjami ze strony hitlerowc�w. Poniewa� praca w "Ekadce" nie dawa�a wystarczaj�cych dochod�w na utrzymanie rodziny, konstruktor musia� dodadkowo dorabia� na produkcji myd�a toaletowego. W tym celu razem z in�. Romanem Berkowskim i Bronis�awem �urakowskim (koleg� z DWL) stworzy� Sp�k� Rzemie�lniczo-Handlow�. Potajemnie produkowane i rozprowadzane myd�a trafia�y nawet do Pary�a. Celem tej sp�ki by�o jednak nie tylko uzyskanie �rdk�w do �ycia, ale r�wnie� przygotowanie wytw�rni samolot�w, kt�r� planowano wsp�lnie uruchomi� po zako�czeniu wojny. Uda�o si� nawet naby� maszyny skrawaj�ce do drewna i metalu, a tak�e zgromadzi� narz�dzia i przyrz�dy pomiarowe. Wszystko to przechowywano w bezpiecznym miejscu. W listopadzie 1942 roku Tadeusz Chyli�ski wst�pi� do Armii Krajowej. Dzia�a� w "Wachlarzu" pod pseudonimami "Aga" i "Dzi�cio�".
Sko�czy�a si� wojna. Nowa rzeczywisto�� polityczna nie pozwoli�a na uruchomienie wytw�rni samolot�w. Zgromadzony w okresie okupacji sprz�t trafi� do innej firmy, a po jej likwidacji zosta� zlicytowany. Tadeusz i Alina Chyli�scy doczekali si� wkr�tce kolejnego dziecka - syna Rafa�a. Konstruktor ponownie zosta� zatrudniony w EKD, tym razem jednak jako technik w Dziale Drogowym. Na stanowisku tym pracowa� do sierpnia 1946 roku. Nie by�o to jego jedyne zaj�cie w tym okresie. W roku 1945 opracowa� na zlecenie Ministerstwa Komunikacji projekt konstrukcji s�up�w dla linii wysokiego napi�cia Otwock - Mi�osna. Jednocze�nie przyst�pi� z w�a�ciw� sobie energi� do odbudowy polskiego przemys�u lotniczego. Na owoce nie trzeba by�o d�ugo czeka�. W pierwszym powojennym konkursie og�oszonym przez Departament Lotnictwa Cywilnego, Tadeusz Chyli�ski zdoby� pierwsz� nagrod� za projekt motoszybowca "Pegaz". W okresie od wrze�nia 1946 r. do grudnia 1947 r. opracowa� wraz Bronis�awem �urakowskim dokumentacj� konstrukcyjn� "Pegaza". Jako nap�d zastosowano silnik XL-GAD konstrukcji in�. Stefana Gaj�ckiego. Prototyp motoszybowca wykona�y Centralna Harcerska Modelarnia Lotnicza (elementy p�atowca) i Okr�gowe Warsztaty Lotnicze w Warszawie (zespo�y i monta� ostateczny). Zosta� on oblatany w 16 lipca 1949 roku przez Bronis�awa �urakowskiego i Jerzego Szymankiewicza. Wkr�tce otrzyma� znaki rejestracyjne SP-590 i by� z powodzeniem u�ytkowany w Aeroklubie Warszawskim. Pocz�tkowo planowano wyprodukowa� 80 "Pegaz�w", lecz naciski polityczne ze strony ZSSR udaremni�y te plany. W dniu 7 stycznia 1948 roku, Tadeusz Chyli�ski podj�� prac� w dziale Konstrukcyjno-Wytrzyma�o�ciowym Instytutu Technicznego Lotnictwa. Tu, razem z Bronis�awem �urakowskim i dr Zbigniewem Brzosk�, pracowa� przy projekcie pierwszego polskiego �mig�owca B�-1 "GIL". Zaprojektowa� do niego kad�ub i podwozie. Prototyp "GILa"wzbi� si� w powietrze 4. kwietnia 1950 r. Swojej pracy kostruktor nie ogranicza� jednak wy��cznie do dziedziny lotnictwa. W roku 1949 kierowa� badaniami tensometrycznymi napr�e� konstrukcji prz�se� mostu Poniatowskiego w Warszawie. Dwa lata p�niej podobne badania prowadzi� na przechodz�cym przez Wis�� mo�cie w Krzybawie. Zajmowa� si� tak�e analiz� wytrzyma�o�ci ��cznik�w izolator�w linii wysokiego napi�cia. Dzi�ki tym pracom uda�o si� wykry� i usun�� przyczyny licznych awarii.
W kwietniu 1950 roku Tadeusz Chyli�ski chcia� odej�� z G��wnego Instytutu Lotnictwa by doko�czy� rozpocz�te przed wojn� studia i kontynuowa� prace nad rozwojem "Pegaza". Jednak ze wzgl�du na wspomniane ju� anulowanie produkcji seryjnej tego motoszybowca, nie zrealizowa� tego planu. Uda�o mu si� natomiast dokona� przer�bki ameryka�skiego samolotu ��cznikowego Piper L-4 Cub na wersj� sanitarn�. Prototyp opracowanego p�atowca wzbi� si� po raz pierwszy w powietrze 11 grudnia 1950 roku. Zbudowano 14 seryjnych maszyn. W nast�pnym roku Tadeusz Chyli�ski obj�� stanowisko kierownika Zak�adu Wytrzyma�o�ci GIL. Przyczyni� si� znacznie do stworzenia tego dzia�u i do rozwoju jego laboratori�w. Opracowa� w�asny system bada� wytrzyma�o�ciowych sprz�tu lotniczego. Dzi�ki temu pr�by kontrolne by�y przeprowadzane szybko i sprawnie. W latach pi��dziesi�tych i sze��dziesi�tych zesz�ego wieku znakomita wi�kszo�� skonstruowanych w Polsce samolot�w, �mig�owc�w i szybowc�w by�a badana pod jego kierownictwem2. Ogromne do�wiadczenie zdobyte przez Tadeusza Chyli�skiego pozwoli�o wykszta�ci�, w zakresie wytrzyma�o�ci p�atowc�w, g��wnych specjalist�w ZWIL. Du�a aktywno�� naukowo-badawcza nie przeszkodzi�a mu w pracach nad nowymi konstrukcjami lotniczymi. W latach 1950 - 1951 wsp�lnie z Jerzym Hara�nym zajmowa� si� projektem celu lataj�cego z nap�dem pulsacyjnym, nosz�cym oznaczenie TC-1. W roku 1953, przy wsp�pracy Justyna Sandauera, opracowa� kolejny projekt celu lataj�cego - TC-2. Niestety obydwa pomys�y nie doczeka�y si� realizacji. Wi�cej szcz�cia mia�y natomiast projekty holowanych cel�w lataj�cych Spec-1 i Spec-2, zbudowane i wypr�bowane w roku 1955. Rok p�niej Tadeusz Chyli�ski zaprojektowa� szybowiec szkolny Kawka, za kt�ry otrzyma� wyr�nienie. Dwa nast�pne lata wype�ni�y prace wst�pne (wraz z Justynem Sandauerem i Jerzym Hara�nym) nad samolotem odrzutowym As. By� to projekt por�wnawczy do "Iskry" Tadeusza So�tyka. 24 lutego 1961 roku konstruktor uzyska� dyplom magistra in�yniera lotnictwa na Wydziale Lotniczym Politechniki Warszawskiej. 5 grudnia tego samego roku zosta� powo�any na stanowisko adiunkta w Instytucie Lotnictwa. 1 stycznia 1964 roku Tadeusz Chyli�ski zosta� samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym. W tym samym roku obj�� stanowisko kierownika Zak�adu Kostrukcji Specjalnych zajmuj�cego si� budow� rakiet. W zak�adzie tym przewodniczy� r�wnie� grupie problemowej. Tak�e w roku 1964 Tadeusz Chyli�ski wykona� projekt wst�pny dwunastomiejscowego samolotu transportowego TC "Borsuk". By� to g�rnop�at nap�dzany dwoma silnikami turbo�mig�owymi o ��cznej mocy 800 KM. W roku 1969 opracowa� projekt wst�pny zwi�kszenia powierzchni no�nej w samolocie An-2, jak r�wnie� u�ycia do niego nap�du turbo�mig�owego. 18 kwietnia 1973 roku Tadeusz Chyli�ski uzyska� stopie� docenta. By� autorem artyku��w publikowanych na �amach Skrzydlatej Polski, Techniki Lotniczej i Astronautycznej oraz Biuletynu Instytutu Lotnictwa. Za swoj� prac� otrzyma� Krzy� Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski oraz inne odznaczenia. Przez wiele lat by� cz�onkiem Rady Naukowej Instytutu Lotnictwa. 30 kwietnia 1976 roku przeszed� na rent� inwalidzk� a nast�pnie na emerytur�. Zmar� 15 lutego 1978 r. w Warszawie. Dorobek i do�wiadczenie naukowe Tadeusza Chyli�skiego do dzi� wp�ywaj� na prac� Instytutu.
Teksty i opracowanie: (c) 2003 - 2015, Robert Gujski. Autor pragnie podzi�kowa� p. Rafa�owi Chyli�skiemu za udost�pnienie materia��w, kt�re pos�u�y�y do opracowania niniejszej strony oraz za udost�pnienie fotografii Tadeusza Chyli�skiego. |
